In een heel klein kamertje van een heel groot museum staat een heel klein mannetje voor een heel groot schilderij. Uit zijn bescheiden mond komt een joekel van een vraag: “Kies ik er nu voor om dit doek mooi te vinden, of vind ik het mooi?” Hij weet het echt niet.
Het schilderij, getiteld Ware Liefde, toont de boekdeelsprekende blik van een jongen op een meisje. Het mannetje peinst: “Kiest dat joch ervoor om in dat meisje de Ware Liefde te zien, of is zij voor hem de Ware?” Zeker weten doet hij het niet.
’s Avonds thuis parafraseert hij opnieuw: “Ben ik een mens die zich doelbewust met illusies vermaakt, of ben ik een willoos apparaat, gestuurd door krachten groter dan mijzelf?” Heel even denkt hij het te weten. Dan weer niet.
_mikzlog
En dat vraag je nu, terwijl ik net door Spinoza heen ben…
Belangrijk is dat je je amuseert.
Die ene vraag kan ik wel beantwoorden trouwens: niemand is de ware, voor niemand.
Dat bepalen wij echt helemaal zelf.
Degene die het antwoord weet en het hard kan maken dient zijn mond te houden. Juist deze verwarring levert zoveel moois en interessants op. Houden zo!
Stel dat het om het kiezen gaat, dan heb ik een wedervraag : als ik kies om een schilderij mooi te vinden (‘if and when’) is het dan (pas) mooi nadat (en omdat ?) ik die keuze gemaakt heb ?
Mag het niet beide? Toen het mannetje het schilderij voor het eerst zag heeft hij, in een fractie van een seconde, besloten dat het mooi was. En alle momenten daarna is het mooi.
De vraag is overigens of het mannetje tevoren al kennis had van de schilderij, bijvoorbeeld door het lezen van een boekje over Belangrijke Mooie Schilderijen. Kan hij het schilderij al mooi vinden voordat hij het gezien heeft?
Als ik het mannetje zou zijn zou ik stiekem weten of ik het schilderij echt mooi vind of dat ik gekozen heb om het mooi (maar dat is dan vaak niet mooi maar goed) te vinden. Ik zeg dat alleen maar omdat ik wel eens schilderijen heb gezien waar ik fysiek iets bij voelde – dat zal in mijn buik geweest zijn -, zonder dat ik geloof dat dat met hogere krachten of machten te maken heeft. Dat voelen kan met weerzin of afkeer te maken hebben, maar volgens mij dus ook met esthetiek. Ik wil graag geloven dat wij iets écht mooi kunnen vinden, ook al gebeurt dat slechts in zeldzame gevallen.
Bovenstaande is volgens mij te vertalen naar de kwestie van de Ware Liefde, al spelen daar individuele poëtica’s van de liefde een grote rol. Hoe het mannetje op het schilderij over de liefde denkt, dat weten wij niet. Kiezen speelt hier volgens mij een grotere rol dan bij het al dan niet mooi vinden van een schilderij, omdat wij ons de liefde niet zomaar laten welgevallen. De liefde is dichterbij dan een willekeurig schilderij en daardoor ergens bedreigender. Er komt altijd een keuzemoment. Het mooi vinden van een schilderij is wellicht veel meer een statisch en voldongen feit dan het lief vinden van iemand anders, omdat die iemand anders in beweging is.
Ik geloof dus ook niet dat een persoon een willoos apparaat is, maar ook niet helemaal dat wij ons enkel ‘doelbewust met illusies vermaken’. Ik geloof namelijk niet dat het oprecht mooi vinden van een schilderij, zonder dat ik daarvoor kies, een illusie is. Ik heb het toch gevóeld?
@Sas: Afgelopen nacht droomde ik van Spinoza. “Niemand wil een willoos apparaat zijn”, zei ik tegen hem. “Correctie: niemand kán dat willen”, antwoordde hij. Ik was nog niet helemaal wakker, dat begrijpt U. Toen de wekker ging stond ik op, terwijl ik veel liever was blijven slapen.
@CasaSpider: Bent U wel eens verliefd geweest?
@bjorn: Uw vraag is anders gesteld, maar feitelijk hetzelfde. Toch?
@maarten: Tja, veel mensen vertrouwen helaas meer op dat boekje dat U noemt dan op hun eigen gevoel, ingebeeld of niet.
@jnnk: U dient mij op formidabele wijze van repliek: “Ik wil graag geloven ..” Ik ook. En jwl volgens mij ook. Spinoza zal vermoedelijk zijn hoofd schudden.