Graag had ik U vandaag iets licht verteerbaars voorgeschoteld, maar wat is moet zijn, en zo ook de nu volgende middelzware kost.

Diep van binnen ben ik een determinist, en daar kan ik niets aan doen.

Al vrij vroeg in mijn armzalige leven trok ik de ultieme consequentie uit de gedachte dat aan iedere omstandigheid een oorzaak voorafgaat. Namelijk dat ik geen keuze heb. Al wat ik doe is slechts gevolg. Waar geen wil is is een weg.

Ergens in mijn tienerjaren raakte ik bekend met het begrip onvoorspelbaarheid. Opkijkend van een beduimeld leerboek quantummechanica dacht ik plots een uitweg te zien. Daar waar causaliteit geen ruimte krijgt, kan de leegte worden gevuld met vrije wil.

Later twijfelde ik weer. Bestaat de zogenaamde fundamentele onzekerheid slechts omdat wij de onderliggende orde niet zien? Zijn er, met andere woorden, verborgen variabelen in het spel? Geloof het of niet, maar dit scoort hoog op de lijst van zaken die mij raken.

Soms denk ik dat niet de onvoorspelbaarheid substantieel is, als wel Uw en mijn onwetendheid. Verborgen variabelen zijn immers een niet te ontkennen deel van het leven. Neem nu het puur hypothetische geval dat ik op vijftien opeenvolgende dagen niets van mij laat horen. Er zal allicht een reden voor zijn. Misschien wel meerdere. Maar U tast wat dat betreft in het duister.

Zoekt U het dichter bij huis, en beziet U deze of gene die U liever is dan ik (U vindt hem of haar al snel, ik maak me wat dat betreft geen illusies), dan ervaart U soortgelijks. Niemand kent iemand door en door. Hoe innig de relatie ook.

Een slechte zaak is dit overigens niet noodzakelijkerwijs. Vaak geniet men des te meer van een maaltijd, wanneer men niet weet wat er precies in de keuken is gebeurd.

  1. Pascal Digital zegt op 14 oktober 2004:

    het middelzware van uw bijdrage wordt duidelijk verkregen door het zeer zware vooraan te steken en het vederlichte achteraan… hoe houdt u die zaak in evenwicht?

  2. Puck zegt op 14 oktober 2004:

    Dus u heeft u deze vijftien dagen bezig gehouden met plassen in de soep?
    Of begrijp ik nou iets verkeerd..?

  3. henk zegt op 14 oktober 2004:

    In de parapsychologie wordt tegenwoordig het scenario-model gehanteerd. Door het nemen van een beslissing kan je van het ene in het andere scenario terechtkomen. En dit komt dan weer overeen met de opvatting van de parallelle universa in de moderne natuurkunde.

  4. wiro zegt op 15 oktober 2004:

    …waarbij het aan u de keus is of u aldanniet een kijkje in de keuken neemt…

  5. Actiereactie zegt op 15 oktober 2004:

    Ongeveer twee dagen terug liep ik door de Albert Heijn (dit had een logje kunnen zijn was er sprake geweest van een kassa) toen ik plots de warme zoete geur gewaar werd van vers gebakken..vers gebakken…vers gebakken… verdorie….pepernoten! (De geur had een lange vertaalslag nodig daar ik als altijd diep verzonken was in weinig waardevolle gedachten.)

    Terwijl mijn verstand druk bezig was trots te zijn op de gevonden herkenning reed ik bijna tegen een stellage omhoog met hierin kleurrijke zakken verpakte pepernoten en speculaas.
    Een stellage die daar voorheen niet stond en verdacht goed overwogen leek door een brein met de wens tot verkoop.
    Uit deze compleet gesloten verpakking mocht geen geur kunnen ontsnappen en van een andere soort pepernoot was geen enkel spoor te bekennen.

    Ik moest denken aan de kunstmatige broodgeur die door winkeliers door de winkel wordt verspreid om de verkoop van het brood te stimuleren en kon het vermoeden dat hier sprake was van een zelfde soort actie niet onderdrukken.

    Kerst komt vroeg dit jaar dacht ik voor de tweede maal die dag.
    Eerder had ik, gemotiveerd door Uw stilte, Uw Jubel nog eens grondig gelezen en had dezelfde conclusie getrokken, kerst komt vroeg dit jaar.

    Ik liep aan de pepernoten voorbij, mijn maag protesteerde, duidelijk gemotiveerd door de nog steeds aanwezige warme zoete geur die zich aanmatigend bleef opdringen en keerde terug naar de voorheen reeds genoemde weinig waardevolle gedachten.

    Iets hield me reeds dagen bezig en omdat het niet meer dan makkelijk was om voor dat moment de steeds terugkerende gedachte het zwijgen op te leggen deed ik ze af met de stelling dat sommige dingen gewoon moeten zijn en dat er geen enkele invloed op uit te oefenen is of beter er in deze geen keuzes voor handen waren oorzaak bepaalde het gevolg.

    Tevreden met dit gemak en nadat ik dat wat ik uiteindelijk gewoon niet kon begrijpen ermee weggezet had, stormde ik verder, weg van de schreeuwende geur en de bijna in mijn kar springende pepernoten die ik niet kocht omdat dat reeds van tevoren vaststond.

    Dusssss, U is een determinist en U kunt het niet helpen zegt U?
    ;-)

    (Toch bijna knap zoals ik de kassa weet te vermijden in dit verhaal vindt U niet?)
    Excuses voor deze lange vervuiling, ik kon het niet helpen, kwestie van oorzaak en gevolg.

  6. Willem zegt op 15 oktober 2004:

    Jamaar, in de Matrix zeien ze dat je je keuzes allang gemaakt hebt, en dat je ze alleen nog mot begrijpen.

    Zoiets.

  7. Inge zegt op 18 oktober 2004:

    En toch sluiten beide begrippen elkaar niet uit. Ook in de deterministische evolutieleer bestaat onvoorspelbaarheid of toeval, de zogenaamde stochastische gebeurtenissen.

    Een voorbeeld ter verduidelijking.

    Stel een populatie van 100 doorsnee mannen. Ze dragen allen een zwart pak, op een na die een rood pak draagt. We gaan even van de absurd theoretische veronderstelling uit dat de kleur van het pak genetisch wordt overgedragen.

    Een dodelijk virus velt alle mannen. Op een of andere mysterieuze manier worden enkel hoogblonde mannen gespaard van deze gruwelijke ziekte. De man in het rode pak is hoogblond, een toeval, alsook 4 mannen in zwart pak. Na de epidemie blijven dus nog 5 mannen over.

    De populatie die overblijft na het bottleneck gebeuren (in dit geval de virusinfectie) bestaat zo ineens uit 20% ipv 1% mannen met rood pak zonder dat dit enig voordeel bood in het verweer tegen de infectie.

  8. Willem zegt op 19 oktober 2004:

    Gelukkig maar, want rode pakken zijn veel expressiever dan zwarte. De wereld is dus beter af na het toeslaan van dit virus.

  9. mIKe zegt op 21 oktober 2004:

    Weet U, soms denk ik weleens dat ik me niet zo moet blindstaren op mooie zinnen. Het komt de leesbaarheid immers niet ten goede. Neem nou dit stukje, het is uiteindelijk veel zwaarder geworden dan nodig, enkel en alleen omdat ik mijn kinderachtige kwinkslagen de ruimte gaf.

    Uw reacties mogen er natuurlijk zijn, zoals altijd. Sprankelend en goed. Maar toch bekruipt mij het gevoel dat ik niet geschreven heb wat ik bedoelde, en dat U dientengevolge op een onvermijdelijk dwaalspoor bent beland.

    Een tweede poging.

    Denkt U eens aan een biljart, en aan botsende ballen. Afhankelijk van de hoek en de snelheid van de eerste bal, kan men idealiter precies zeggen wat de tweede bal zal doen. De eerste bal heet oorzaak, de tweede gevolg. In mijn jeugdige hoofd – denkt U aan een jongen van een jaar of 12 – dacht ik dit fenomeen op alles te kunnen toepassen. Van het grote (planeetbanen die exact te berekenen zijn bijvoorbeeld) tot het kleine (het atoommodel, waar men al snel biljartballen in kan zien).

    Natuurlijk, praktisch gezien heeft men nooit genoeg gegevens om alles te kunnen berekenen en voorspellen, maar in essentie is er slechts oorzaak en gevolg in deze wereld. Zo dacht ik. Zelfs gedachten zijn voorspelbaar. Immers, wat zijn dat meer dan elektro-chemische processen, die hun oorzaak vinden in impulsen van buitenaf? En dus bestaat er ook geen vrije wil. Het is een illusie om te denken dat U doet wat U wilt, het ligt namelijk bij voorbaat al vast.

    Misschien weet U dat er in de quantummechanica zoiets bestaat als de onzekerheidsrelatie. Die zegt dat er, met name op subatomair niveau, zaken zijn die eenvoudigweg niet te voorspellen zijn. Men kan hooguit de kans berekenen dat iets zal gebeuren. Een fundamentele onvoorspelbaarheid, zogezegd.

    Prompt na kennisneming van deze relatie dacht ik hierdoor opnieuw de vrije wil een kans te kunnen geven. In ons hoofd spelen zich namelijk heel wat quantummechanische processen af. Alle ruimte dus om een autonoom mens te zijn, waaruit originele gedachten ontspringen!

    Het idee van het determinisme heeft me echter nooit losgelaten, als ook de gedachte dat er misschien achter die fundamentele onvoorspelbaarheid een wereld ligt die wél deterministisch is, maar die wij simpelweg niet kunnen doorgronden. Of, nog niet. Het gelinkte, wellicht onleesbare, artikel gaat precies daarover.

    Om even op de pakken in te gaan: ik zie het determinisme op een veel fundamenteler niveau. In feite is zelfs de propagatie van het virus een deterministisch proces. Praktisch gezien onvoorspelbaar, maar theoretisch geenszins. U noemt het misschien geneuzel, maar deze gedachte boeit mij al decennia.

    Eigenlijk is het dus helemaal zo vreemd nog niet wat ze in de Matrix zeggen.

    (en mijn excuus mocht deze toelichting volslagen overbodig zijn geweest)

Voeg een reactie toe

N.B. Het e-mailadres wordt nooit gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *