Om iets over acht be­gint Her­man Phi­lip­se zijn ‘hoor­col­le­ge’ in de af­ge­la­den Aula van het Aca­de­mie­ge­bouw. Zijn thema: Gods­ge­loof in het tijd­perk van we­ten­schap. On­der­ge­te­ken­de be­vindt zich onder de aan­we­zi­gen. Op de cd’s die later dit jaar zul­len wor­den uit­ge­ge­ven kunt U mij horen luis­te­ren. Bui­ten sneeuwt het, plots. Na af­loop blijkt de we­reld wit.

Nieuws­gie­rig­heid dreef mij naar dit col­le­ge, als­ook de be­schei­den hoop dat Phi­lip­se nieuw licht zou wer­pen op een zaak die mij na aan het hart gaat, na­me­lijk de pro­ble­men van het on­ge­loof. Die hoop ver­vliegt als mij zijn kern­vraag ter ore komt: “Kan een he­den­daags goed op­ge­leid mens re­de­lij­ker­wijs ge­lo­ven in het be­staan van God of goden?”

Hier­bij de­fi­ni­eert Phi­lip­se goden als ‘le­ven­de we­zens die enigs­zins lij­ken op men­se­lij­ke per­so­nen maar niet be­ho­ren tot enige bi­o­lo­gi­sche spe­cies.’ Mijn blin­de vlek is dat deze enge kijk op ge­loof nog al­tijd veel weer­klank vindt, en dat de vraag dáárom re­le­vant is. Zelf vind ik het wei­nig in­te­res­sant om de Bij­bel te toet­sen aan de we­ten­schap. Ik lees hem niet let­ter­lijk.

Na een di­gres­sie waar­in Phi­lip­se aan­toont dat re­li­gi­eu­ze on­der­zoeks­me­tho­den als gebed of open­ba­ring niet vol­doen in de zin van een be­trouw­ba­re wijze van waar­heids­vin­ding, komt hij op een in mijn ogen veel boei­en­der on­der­werp, te weten de op­ties voor een ge­lo­vi­ge in ons we­ten­schap­pe­lijk tijd­perk. Het zijn er vier, vol­gens hem.

Met be­hulp van een zo­ge­naam­de be­slis­boom wor­den deze op­ties geïntro­du­ceerd. De eer­ste vraag die men zich stel­len moet is of een re­li­gi­eu­ze be­staans­uit­spraak al dan niet een waar­heids­claim is. In­dien dat het geval is vrage men zich af of het nodig is een der­ge­lij­ke claim te on­der­bou­wen. Zo ja, moet dat dan met ar­gu­men­ten die ana­loog zijn aan die voor we­ten­schap­pe­lij­ke be­staans­uit­spra­ken, of niet? Op een rij­tje:

• ge­lo­vi­ge doet geen waar­heids­claim
• ge­lo­vi­ge claimt de waar­heid maar on­der­bouwt dit niet
• ge­lo­vi­ge claimt de waar­heid en on­der­bouwt dit we­ten­schap­pe­lijk
• ge­lo­vi­ge claimt de waar­heid en on­der­bouwt dit an­ders­zins

De laat­ste optie ver­werpt Phi­lip­se op grond van zijn eer­de­re uit­wei­ding over de be­per­kin­gen van re­li­gi­eu­ze on­der­zoeks­me­tho­den, zodat er uit­ein­de­lijk drie mo­ge­lijk­he­den over­blij­ven. Op zijn beurt claimt Phi­lip­se de vol­le­dig­heid van de lijst van op­ties voor de ge­lo­vi­ge. Aan U de vraag of deze dif­fe­ren­ti­a­tie uit­brei­ding be­hoeft.

Te­rug­ko­mend op mijn vorig stuk­je biedt de bo­ven­staan­de ana­ly­se, in al haar stel­lig­heid, na­tuur­lijk wel hou­vast in een dis­cus­sie. U kunt het ermee eens zijn of niet, er valt in ieder geval over te pra­ten. En dat maakt haar zeker zin­nig, al oogt ze de­fi­ni­tief.

Wat ik mij zelf af­vraag is of er een ver­schil be­staat tus­sen een ge­lo­vi­ge zon­der waar­heids­claim aan de ene kant, en een on­ge­lo­vi­ge aan de an­de­re. Valt er über­haupt wel te leven zon­der enig ge­loof? En mocht dit zo zijn, wat zijn dan de op­ties van die on­ge­lo­vi­ge als zo­da­nig? Valt hij ook te dif­fe­ren­tiëren?

U voelt mis­schien al aan dat ik mij nog eer­der onder de eer­ste optie van het ge­ge­ven lijst­je schaar dan dat ik mij een atheïst zou wil­len noe­men, of­schoon mijn we­reld­beeld wel de­ge­lijk we­ten­schap­pe­lijk is. Re­li­gie en we­ten­schap vor­men mijns in­ziens een pro­ble­ma­tisch hu­we­lijk omdat ze el­kaars taal niet spre­ken, maar dat ont­neemt hen geen van bei­den het be­staans­recht.

De uit­da­ging ligt hier­in om te for­mu­le­ren wat nou pre­cies mijn ge­loof be­helst, of wat dan wél mijn de­fi­ni­tie van God is. God in de woor­den van Phi­lip­se is ook voor mij on­ge­loof­waar­dig, maar an­der­zijds is mijn be­le­vings­we­reld niet aan strak­ke wet­ten ge­bon­den.

Wat U?